Historia parafii i kościoła parafialnego

Turobin – wieś gminna w powiecie biłgorajskim, na Roztoczu Zachodnim, nad rzeką Por.

W XIII w. osada targowa i obronna przy drodze z Kijowa do Krakowa, od 1389 r. własność Dymitra z Goraja. W 1420 r. nastąpiła lokalizacja miasta Turobin na miejscu wsi o tej samej nazwie. Był to teren par. Czernięcin. W 1430 r. właściciele Turobina wybudowali kościół, który stał się filią parafii czernięcińskiej i ten charakter zachował przez 100 lat. Ponadto istniał drugi kościół-na Przedmieściu Szczebrzeszyńskim (pw. Św. Ducha). Kościół filialny był uposażony w 4 łany pola i dziesięcinę, natomiast na utrzymanie szpitala i kapłana posługującego przy kościele Św. Ducha przeznaczono 2 półłanki i ogrody. W 1530 r. bp chełmski Jakub Buczacki połączył fundusze trzech kościołów: w Czernięcinie, filialnego w Turobinie oraz Św. Ducha i utworzył w Turobinie prepozyturę. Od tej pory Czernięcin, aż do połowy XIX w., stanowił filię par. turobińskiej. Teren tak rozległej parafii zmniejszono w XIX w. poprzez odłączenie Czernięcina. W roku 1932 gdy powstała parafia Gilów, odłączono Gródki, a część Tokar do parafii Otrocz. Z dawnego uposażenia pozostało, łącznie z terenem zajmowanym przez cmentarz grzebalny, 8 ha ziemi.

Stara plebania, budynki gospodarcze powstały w latach 1922-1925; parkan wokół kościoła: 1927-28. Nowa plebania została wybudowana w 1976 roku.

W 1564 r. Turobin był jednym z większych ośrodków miejskich Ziemi Chełmskiej. W 245 domach mieszkało mieszkało 1225 osób, zaś pod koniec XIX w. liczba mieszkańców sięgała 4 tys., w większości Żydów.

W roku 1937 parafia Turobin liczyła 7706 dusz. Wg. Urzędu Gminy w  Turobinie, w dniu 1.I.2000 roku, w Turobinie było zameldowanych 1115 mieszkańców, w całej parafii -5100 osób; w dniu 1.I.2007 – odpowiednio – 1043-4734; i stale się zmniejsza.

W XVI w. Turobin stanowił własność Górków, którzy przeszli na kalwinizm. W tym okresie zamieszkiwali tu liczni protestanci i funkcjonowała innowiercza szkoła. Sytuacja uległa zmianie w 1595 r., kiedy miejscowość stała się własnością Jana Zamojskiego. Od pocz. XVII w. włość turobińska należała do Ordynacji Zamojskiej. W 1604r.diecezja chełmska została podzielona na dekanaty. Do rangi jednego z nich awansował Turobin. Dopiero w 1790 r. dekanat turobiński połączono z dek. krasnostawskim. Później jeszcze kilka razy następowały zmiany: w 1806 r. przyłączono Turobin do dek. urzędowskiego, w 1818 r. ponownie do dekanatu krasnostawskiego i wreszcie w 1919 r. reaktywowano dekanat turobiński..

Na terenie parafii-wieś Przedmieście Szczebrzeszyńskie-istniał drugi kościół, Św. Ducha, wybudowany w 1461 r. z fundacji Jana i Andrzeja Świdów. Początkowo drewniany, od XVIII w. murowany, został rozebrany na początku XIX w. Przy tej świątyni funkcjonował szpital dla ubogich. Istniał jeszcze po rozebraniu kościoła, pod nazwą przytułku dla biednych. W życiu religijnym parafii pewną rolę odgrywały również stowarzyszenia religijne, m.in.w 1598 r. założono bractwo św. Anny, które działało do początków XX wieku. W 1673 r.z aistniało bractwo różańcowe, w 1880 r. trzeci zakon św. Dominika i wreszcie trzeci zakon św. Franciszka. Przy parafii istniała biblioteka.

Z Turobina wywodzi się prawnik Jan z Turobina, rektor Akademii Jagiellońskiej, zmarły w 1575 r. Stanisław Staszic był tu proboszczem w latach 1788-1790, w pobliskiej Tarnawie mieszkał u brata ks. Piotr Ściegienny (po powrocie z zesłania). Przez długi okres w XVIII w. wikariuszami byli tu bernardyni. Do XIX w. teren ten w niewielkim stopniu zamieszkiwali unici, którzy już w XVII w. posiadali cerkiew w Tarnawie. Od XVI do XX w. Turobin był wielokrotnie niszczony przez najazdy obcych wojsk i pożary. Decyzją caratu w 1869 r. Turobin utracił prawa miejskie. W 1882 r. w Turobinie wzniesiono cerkiew prawosławną, która została rozebrana w 1929 r. Liczna gmina żydowska funkcjonowała w Turobinie do 1942 roku; synagoga została rozebrana w roku 1970, a cmentarz żydowski zaorano, obecnie jest to łąka.

Dawniej zmarłych grzebano na cmentarzach istniejących przy kościele Wszystkich Świętych (dawny filialny) i Św. Ducha – na Przedmieściu. Cmentarze te zamknięto w 1907 roku. Cmentarz obecnie użytkowany istniał już w XVII w.z przeznaczeniem dla zmarłych w czasie epidemii.

Pierwszy kościół, pw. Wszystkich Świętych, wybudowano w 1430 r. Został on spalony przez Tatarów w 1509 r. Obecnie istniejący wzniesiono w 1530 r. pw. św. Dominika. Fundatorami była rodzina Górków. Został on konsekrowany przez bpa Jakuba Buczackiego w 1530 roku. W latach 1574-1595 był zamieniony na zbór kalwiński. W latach 1620-1623 rozbudowali go Tomasz i Elżbieta Zamojscy (budowniczy Jan Wolff – dobudowana nawa główna i dwie boczne kaplice). Po sprofanowaniu przez Kozaków, rekonsekrowany przez bpa Mikołaja Świrskiego w 1650 roku. Dwa razy niszczyły go pożary: pod koniec XVII w. i w 1951 roku. Wielokrotnie był remontowany (w latach 1713, 1774-1775,1818, 1852, 1874, 1900-1905, 1921, kilkakrotnie po II wojnie światowej. Od 1999 roku do chwili obecnej, trwają stale prace konserwatorskie i  renowacyjne.

Kościół murowany z kamienia i cegły, jednonawowy, w stylu renesansu lubelskiego (z elementami późnogotyckimi). Prezbiterium gruntownie przebudowane w 2005 r. – wymiana na nowe – z granitu – posadzka, ołtarz, ambonka i pulpit. Przy prezbiterium zakrystia z przedsionkiem i pomieszczeniem na piętrze, nadbudowanym w 1953 r., przy nawie dwie kaplice (od północy i południa), na suficie sztukaterie (w nawie nowe, z 1953 r.), wyposażony w 5 ołtarzy. Ołtarz główny jest drewniany, z ok.1623 r., w późniejszym czasie częściowo przerobiony. W ołtarzu tym mieszczą się trzy obrazy: dwa pochodzące prawdopodobnie z kościoła w Radecznicy: pod zasuwą- Najświętszej Trójcy (XVIII w.), na zasuwie – św. Jan Nepomucena (XVIII w.); trzeci – św. Dominika (z 1993 r.). Ponadto na ścianach prezbiterium znajdują się: płyta nagrobna Anny ze Żmigrodu Świdwiny-z ok.1546 r, obrazy: Wniebowzięcia NMP z XVIII w., z wieku XIX – św. Józefa, św. Walentego, św. Rocha.

Ołtarze boczne – przy tęczy: lewy, z ok.1630 r., marmur rzeźbiony, ciemno-brązowy, z obrazami św. Marii Magdaleny i św. Heleny (oba z XVII w.); przy ołtarzu ambona z XVII w. Po prawej stronie tęczy-ołtarz drewniany z XIX w,z obrazami Miłosierdzia Bożego i św. Faustyny (oba z r.2005.),na ołtarzu-relikwiarum z relikwiarzem św. Faustyny (z r.20050; zaś przy ołtarzu na konsolce-figura nieznanego świętego z XVIII w.

Kaplice boczne: północna-ołtarz murowany z r.1927,z obrazem św. Anny Samotrzeciej z 1630r; południowa-ołtarz drewniany z XVIIIw., z obrazami: MBz Dzieciątkiem-XVII w, a w nastawie-MB z Chrystusem-XVIII w. Na chórze muzycznym organy Blomberga z 1888 r.

W oknach witraże: w prezbiterium-z 1900 r.; w nawie głównej, kaplicach i zakrystii z 2001-2002r.W zakrystii przechowuje się zabytkowe szaty i naczynia liturgiczne. Obok kościoła dzwonnica murowana z XIX w.

Ponadto na terenie parafii znajduje się wiele kapliczek przydrożnych, m.in. – w Przedmieściu Szczebrzeszyńskim (M. Bożej, drewniana z 1910 r.); – na pograniczu Turobina i Przedmieścia – na miejscu dawnego kościoła św. Ducha – (św. Jana Nepomucena z 1935r.); – w Turobinie- (drewniana św. Marka z 1822 r.); – przy drodze z Turobina do Tarnawy (św.Jana Nepomucena z XIX w.); w Olszance (1905r.); w Żabnie (drewniana z ok.1910 r.); w Tokarach (drewniana z 1908 r.).

Miejscowości należące do parafii:

Elizówka, Guzówka kol., Guzówka w., Huta Turobińska, Olszanka, Przedmieście Szczebrzeszyńskie, Rokitów, Tarnawa Duża, Tarnawa kol., Tarnawa Mała, Tokary, Turobin os., Zagroble, Załawcze, Żabno kol., Żabno.

Kaplice publiczne na terenie parafii:
1. Turobin – cmentarz grzebalny, kaplica cmentarna-drewniana pw. św. Elżbiety (z 1822 r.)
2. Guzówka,7 km, kaplica dojazdowa – murowana – pw. św. Maksymiliana Kolbe (z 1996 r.)
3. Huta Turobińska,10 km, kaplica dojazdowa – murowana – pw. św. Anny (z 1983 r.)
4. Tarnawa Duża, 6 km, kaplica dojazdowa – murowana – pw. MB Różańcowej (z 1983 r.)